De Haarlemse sigarenmaker Leo Mutsaers was al ver voor de oorlog lid van de CPN. In juni 1939 stond hij vierde op de kieslijst voor de Haarlemse gemeenteraad. De CPN haalde twee zetels. In december 1939 werd Mutsaers verkozen in het hoofdbestuur van de Landelijke Bond van Werkverschaffingsarbeiders, ‘Eendracht Maakt Macht’ (EMM).
Piet Vooren, een van de leiders van de illegale CPN in Haarlem, herinnerde Mutsaers op een partijbijeenkomst een jaar voor de oorlog, toen met ontzetting kennis werd genomen van het niet-aanvalsverdrag tussen de Sovjet-Unie en Nazi-Duitsland. Mutsaers – “een hele felle, dat was een Brabander, die zijn al temperamentvol”, aldus Vooren – dreigde op de vergadering zijn lidmaatschap op te zeggen. Hij had gezegd: “Als dat zo is – hier heb je mijn partijboekje, en dan treed ik meteen uit de partij!” Maar dat deed hij niet.
Mutsaers werd na de Duitse inval in de Sovjet-Unie op 25 juni 1941 in Haarlem gearresteerd. Op de lijst ‘links-extremistische personen’ van de inlichtingendienst uit 1939 wordt Mutsaers omschreven als ‘vurig C.P.N.-propagandist’. De lijst is ook in handen gekomen van de Duitse bezetter en is naar alle waarschijnlijkheid gebruikt om de arrestaties van juni ’41 voor te bereiden.
Mutsaers belandde na een verblijf in de kampen Amersfoort en Vught in het Duitse concentratiekamp Dachau. De schrijver Nico Rost heeft hem daar gekend en schreef over hem in zijn dagboek ‘Goethe in Dachau’:
“8 Maart.
Het grote sterven gaat steeds verder.
Vandaag Leo [Mutsaers]. In Vught nog een toonbeeld van gezondheid, kwam hij hier een week geleden binnenstrompelen – tot een skelet vermagerd – al door de Dood getekend. Met een flegmoon, die al het begin van sepsis vertoonde.
Bescheiden en eerlijk zoals hij geleefd heeft is hij gestorven. Hoewel hij stellig veel pijn had, kwam geen klacht over zijn lippen; hij wist dat er geen medicamenten waren… en dat hij sterven moest.
Een uur voor zijn dood sprak hij nog over de Sovjet-Unie, en verheugde hij er zich over, dat ze nu zo’n machtige rol speelde. Hij vroeg of we later aan zijn vrouw wilden zeggen, dat hij steeds dezelfde was gebleven, geen ogenblik zijn overtuiging ontrouw was geworden.
Arme trouwe kameraad van ‘de Vrienden der Sovjet-Unie!’
’s Avonds.
Toen ik H. vertelde, dat Leo’s laatste woorden de Sovjet-Unie hadden gegolden, maakte hij – enigszins minachtend – de opmerking: ‘Een goed-bedoelde frase van de arme stakker.’ Maar deze ‘stakker’ was een stille held, trouw tot zijn laatste ogenblik, en zo sterven als hij deed, is iets héél groots, waarbij slechts eerbiedig zwijgen past.”
Leo Mutsaers werd in 1960 herbegraven op het ereveld in Loenen.
Bronnen:
- Haarlem’s Dagblad, 22 juni 1939
- Het Volksdagblad, 29 december 1939
- Nico Rost, Goethe in Dachau
- Archief CPN, inventory number 146, International Institute of Social History, Amsterdam
- Oorlogsgravenstichting
